تجهیزات آزمایشگاه بیوشیمی عبارت‌اند از مجموعه‌ای از دستگاه‌ها و تجهیزات مختلف مانند اتوآنالایزر، دستگاه کروماتوگراف و دستگاه الکتروفورز که به‌دلیل ویژگی‌هایی مثل دقت و سرعت عملکرد بالا به تشخیص و درمان بیماری‌ها کمک می‌کنند. این محصولات به‌عنوان ابزاری ضروری و حیاتی برای انجام آزمایش‌های علمی، سنجش، تحلیل و بررسی نمونه‌های مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرند و فرایند تحقیق، توسعه، تشخیص و درمان بیماری‌ها را تسهیل و تسریع می‌کنند.
آزمایشگاه‌های بیوشیمی از اصلی‌ترین قسمت‌های آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی هستند که در سه دسته بیوشیمی خون، ادرار و سایر مایعات بیولوژیکی مثل سرم، پلاسما، مایع مغزی نخاعی، مایع سینوویال و مایع پریکارد قرار می‌گیرند. در این مقاله به معرفی و بررسی انواع و کاربردهای تجهیزات آزمایشگاه بیوشیمی، نحوه انتخاب دستگاههای مناسب و نکات ایمنی کار با آن‌ها پرداخته‌ایم. پس با ما همراه باشید.
انواع تجهیزات آزمایشگاهی بیوشیمی
به‌طورکلی می‌توانیم تجهیزات آزمایشگاهی بیوشیمی را در سه زیرمجموعه اصلی دستگاههای اندازه‌گیری، دستگاههای جداسازی و دستگاههای سرمایشی و گرمایشی طبقه‌بندی کنیم.
دستگاههای اندازه‌گیری
تجهیزات اندازه‌گیری در آزمایشگاه‌های بیوشیمی طیف وسیعی را شامل می‌شوند. از جمله:
اتوآنالایزر
در پاسخ به این سوال که اتوآنالایزر چیست و چه کاربردی دارد، باید بگوییم که این محصول یکی از دستگاه های بیوشیمی بالینی است که با هدف تحلیل و بررسی آزمایش‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد. این وسیله بر اساس معیارهایی مثل نحوه خواندن تست‌ها، دخالت تکنسین و نوع محلول مصرفی دسته‌بندی می‌شود. Batch Analyzer، Multibatch Analyzer و Random Access Analyzer بعضی از انواع اتوآنالایزر بیوشیمی هستند.
اسپکتروفتومتر
این دستگاه از طریق عبور دادن نور از مواد گوناگون در طول موج‌های مشخص، بعضی از ویژگی‌های مولکولی و ساختاری مواد را شناسایی می‌کند. به‌علاوه هدف استفاده از این دسته از تجهیزات آزمایشگاه بیوشیمی تجزیه و تحلیل کیفی و شناسایی مواد مختلف بر حسب طیف جذب است.
pH متر
وجود یک pH سنج یا pH متر در هر آزمایشگاهی ضروری است. محققان با استفاده از این دستگاه الکتریکی میزان فعالیت یون هیدروژن در محلول موردنظر خود را می‌سنجند. در حقیقت کاربرد اصلی این وسیله تشخیص میزان اسیدی، قلیایی یا خنثی بودن محلول است.
الکتروفورز
این دستگاه از دو تانک بافر، الکترودها، صفحه پوشاننده برای جلوگیری از تبخیر، سیستم تامین جریان الکتریکی و بافر تشکیل شده است. می‌توانیم جداسازی قطعات DNA یا ماکرومولکول‌های دیگری مثل RNA و پروتئین را بر حسب اندازه و مقدار بار الکتریکی به‌عنوان اصلی‌ترین کاربرد آن معرفی کنیم.
کروماتوگراف
کروماتوگرافی که با استفاده از تجهیزات آزمایشگاه بیوشیمی به اسم دستگاه کروماتوگراف انجام می‌شود، روشی تحلیلی و معمولا با هدف جدا کردن اجزای تشکیل‌دهنده مخلوط‌های شیمیایی است. این دستگاه امکان تحلیل و بررسی اجزای مختلف محلول‌ها را به‌صورت جداگانه فراهم می‌کند.
کالیبراتور
در پاسخ به این سوال که کالیبراتور بیوشیمی چیست، باید بگوییم که این تجهیزات کمیت‌های مختلف را بر حسب معیارهایی مثل دقت و تکرارپذیری اندازه‌گیری می‌کنند. در آزمایشگاه‌ها از این محصول به‌عنوان مرجعی برای کسب اطمینان از صحت مقادیر اندازه‌گیری نیز استفاده می‌شود.
دستگاههای جداسازی
دستگاههای جداسازی به بعضی از وسایل آزمایشگاه بیوشیمی گفته می‌شود که به‌صورت خودکار مواد تشکیل‌دهنده نمونه‌ها را از یکدیگر جدا، تجزیه و تحلیل می‌کنند.
سانتریفیوژ
سانتریفیوژهای آزمایشگاهی از اصل گریز از مرکز برای جداسازی مواد داخل نمونه‌ها بر اساس وزن و جرم آن‌ها استفاده می‌کنند. ترکیب و جدا کردن مواد آلی و غیرآلی، سنجش میزان آنزیم‌ها و پروتئین‌ها و جداسازی سلول‌ها از جمله کاربردهای این دستگاه‌ها به‌حساب می‌آیند.
فیلتر
فیلترها نقش مهمی در جداسازی و تصفیه نمونه‌های آزمایشگاهی دارند و مواد را بر حسب کیفیت‌های مختلف فیزیکی و شیمیایی تفکیک می‌کنند. این تجهیزات آزمایشگاه بیوشیمی منافذی دارند که محققان را قادر می‌سازد تا مواد جامد را از محلول‌ها جدا کنند.
ستون کروماتوگرافی
ستون کروماتوگرافی از فاز ساکن برای تفکیک و تجزیه و تحلیل ترکیبات آلی پیچیده استفاده می‌کند و اهمیت ویژه‌ای در آماده‌سازی و کنترل واکنش‌های سنتز آلی دارد. اجزای تشکیل‌دهنده آن شامل جاذب‌های فاز ساکن یا ثابت، حلال‌ها یا مخلوط‌های حلال به‌عنوان فاز متحرک یا شوینده و مولکول‌های نمونه یا آنالیت هستند.
دستگاههای گرمایشی و سرمایشی
برای فراهم کردن محیطی با دمای مناسب برای رشد میکروارگانیسم‌های زنده و نگهداری از مواد در آزمایشگاه‌ها، از دستگاههای گرمایشی و سرمایشی استفاده می‌کنند.
انکوباتور
محفظه‌های انکوباتور برای نگهداری و رشد میکروارگانیسم‌های زنده در دمای مناسب و شرایط محیطی مساعد طراحی شده‌اند. کشت باکتری و ویروس و نگهداری از مواد آزمایشگاهی در شرایط مشخص، مساعد و استریل از مهم‌ترین کاربردهای این وسیله به‌شمار می‌روند.
حمام آب
حمام‌های آب آزمایشگاهی جزو تجهیزات عمومی هستند که دمای آب را در درجه ثابت نگه می‌دارند. از دیگر کاربردهای آن‌ها می‌توانیم به گرم کردن تدریجی مایعات و حفظ دمای نمونه‌ها در محدوده و زمان مشخص اشاره کنیم.
فریزر
فاسد شدن مواد آزمایشگاهی آزمایش را با مشکل مواجه کرده و نتایج را تحریف می‌کند. دمای محفظه فریزر آزمایشگاهی قابل‌کنترل است و به‌همین دلیل از آن برای جلوگیری از فاسد شدن، حفظ و نگهداری موادی که به مراقبت بیشتری نیاز دارند استفاده می‌شود.
لوازم جانبی
لوازم جانبی عبارت‌اند از بعضی از تجهیزات آزمایشگاه بیوشیمی که در کنار دستگاههای اصلی برای انجام تحقیقات و تجزیه و تحلیل مواد و نمونه‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرند.
لوله آزمایش
از لوله‌های آزمایش برای نگهداری، ترکیب کردن و گرم کردن مواد در مقادیر اندک استفاده می‌شود. کاربرد دیگر آن‌ها کشت و حفاظت از نمونه‌های زیستی مثل باکتری‌ها و کپک‌ها است.
پیپت
پیپت یکی از تجهیزات پرکاربرد در آزمایشگاه‌ها است که با هدف انتقال و اندازه‌گیری دقیق مایعات در حجم اندک استفاده می‌شود.
همزن
همزن آزمایشگاهی دستگاهی کوچک و پرقدرت است که برای مخلوط کردن مواد مختلف تولید شده است. برخورداری این وسیله از درجه‌های سرعت متفاوت به محققان امکان می‌دهد تا مواد موردنظر را به‌طور یکنواخت مخلوط کنند.
کیتهای آزمایشگاهی و بیوشیمی
کاربرد کیت بیوشیمی غربالگری و تحلیل نمونه‌های آزمایشگاهی به‌منظور تشخیص و درمان بیماری‌ها است. در حقیقت از این تجهیزات آزمایشگاه بیوشیمی برای بررسی سلامت افراد و تشخیص بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود.
کاربرد تجهیزات آزمایشگاهی بیوشیمی
وسایل آزمایشگاه بیوشیمی با کاربردهای مختلف و برای اهداف گوناگون تولید و استفاده می‌شوند. تحقیقات روتین، آزمایش‌های پزشکی و دارویی، کنترل کیفیت مواد غذایی و صنایع زیست و فناوری بعضی از رایج‌ترین کاربردهای این تجهیزات به‌حساب می‌آیند.
آزمایش‌های روتین بیوشیمی
آزمایش خون یکی از رایج‌ترین آزمایش‌هایی است که در مراکز بیوشیمی با هدف تشخیص بیماری‌ها انجام می‌شود. از طریق آنالیز، تحلیل و بررسی مواد موجود در خون امکان کسب اطلاعات مفید در زمینه سلامت بدن وجود دارد. محققان در زمان انجام این آزمایش معیارهایی مثل میزان مواد شیمیایی، مواد لیپیدی، املاح، آنزیم‌ها، هورمون‌ها و پروتئین‌ها را بررسی می‌کنند.
انجام آزمایش ادرار نیز به پزشکان در تشخیص و درمان بیماری‌ها کمک می‌کند. در حقیقت تمام بیماری‌های ناشی از نارسایی‌های کلیوی یا سیستماتیک با انجام این آزمایش مشخص می‌شوند.
تحقیقات پزشکی و دارویی
تحقیقات پزشکی نقشی اساسی در بهداشت، سلامت و درمان جامعه ایفا می‌کند. تشخیص علت‌ها و روش‌های درمان بیماری‌های مختلف، اکتشاف میکروسکوپی ساختارهای سلولی و بررسی ماکروسکوپی سلامت انسان‌ها بخشی از فعالیت‌هایی هستند که در این مراکز انجام می‌شوند.
تحقیقات دارویی که با استفاده از تجهیزات آزمایشگاه بیوشیمی انجام می‌شوند، زیرمجموعه‌هایی مانند بررسی ایمنی، خلوص، کارایی و کیفیت داروها، کشف، طراحی، تجزیه و تحلیل دارو دارند.
کنترل کیفیت مواد غذایی
کنترل کیفیت مواد غذایی با معیارهایی مثل محافظت از سلامت جامعه، حذف ضایعات غذایی و پایداری این صنعت رابطه مستقیم دارد. فعالیت‌های مربوط به این زیرشاخه به اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی، ارزیابی حسی و کنترل کیفی مواد خوراکی گفته می‌شود.
صنایع زیست فناوری
کاربرد اصلی صنعت زیست فناوری تولید محصولات باکیفیت، بهبودیافته و مفید است. محققان در مراکز تحقیقاتی مرتبط با این رشته با استفاده از تجهیزات آزمایشگاه بیوشیمی و فرایندهای سلولی و مولکولی، فناوری‌ها و محصولاتی را که به ارتقای سلامت جامعه کمک می‌کنند، توسعه می‌دهند.
انتخاب تجهیزات آزمایشگاهی بیوشیمی مناسب
تمامی آزمایشگاه‌ها برای به ثمر رسیدن تحقیقات و کسب نتیجه مطمئن از آزمایش‌ها به تجهیزاتی باکیفیت، دقیق، هوشمند و کاربردی نیاز دارند. به‌همین دلیل می‌توانیم انتخاب اصولی تجهیزات آزمایشگاه بیوشیمی را تضمین‌کننده کیفیت و دقت تحقیقات بدانیم. بی‌توجهی به آن علاوه‌بر بروز خطا در نتیجه آزمایش‌ها باعث اتلاف زمان و منابع و خطرات جانی و مالی می‌شود. بعضی از معیارهایی که باید هنگام خرید این لوازم به آن‌ها دقت کنید عبارت‌اند از:
- تناسب تجهیزات با نوع آزمایش: در اولین قدم برای انتخاب این وسایل باید نیاز دقیق آزمایشگاه را در نظر بگیرید.
- تناسب لوازم آزمایشگاهی با حجم کار: اگر حجم کار شما زیاد است، باید دستگاه‌هایی را تهیه کنید که پاسخگوی آزمایش‌های مداوم و تحقیقات گسترده باشند.
- تناسب هزینه تجهیزات آزمایشگاه بیوشیمی و بودجه تعیین‌شده: بهتر است قبل از اقدام به خرید، قیمت دستگاههای موجود در بازار را مقایسه کنید.
- مقایسه ویژگی‌های مختلف دستگاه‌ها: بعضی از تجهیزات با وجود قیمت بالاتر در مقایسه با محصولات مشابه کیفیت و دقت بیشتر و قابلیت‌های کاربردی‌تر دارند. به‌همین دلیل انتخاب آن‌ها در طولانی‌مدت از لحاظ اقتصادی به نفع شما خواهد بود.
ایمنی در آزمایشگاه بیوشیمی
رعایت نکات ایمنی در آزمایشگاه‌ها برای سلامت کارکنان اهمیت ویژه‌ای دارد و احتمال بروز حوادث ناخوشایند را کاهش می‌دهد. همچنین کسب اطمینان از آشنایی تمام کارکنان با نحوه استفاده از مواد شیمیایی خطرناک از دیگر نکاتی است که باید پیش از استفاده از تجهیزات آزمایشگاه بیوشیمی و انجام تحقیقات از آن مطمئن باشید. بعضی از نکاتی که باید هنگام کار با دستگاه‌ها و مواد شیمیایی رعایت کنید عبارت‌اند از:
- لباس‌های حفاظتی مخصوص بپوشید: استفاده از روپوش‌های آزمایشگاهی، دستکش، عینک و ماسک ایمنی خطر تماس مواد شیمیایی را با پوست کاهش می‌دهد.
- از لوازم زینتی و اکسسوری‌ها استفاده نکنید: استفاده از ساعت، انگشتر، دستبند و سایر زیورآلات در آزمایشگاه‌های بیوشیمی احتمال ایجاد واکنش‌های شیمیایی و التهاب و سوختگی را افزایش می‌دهد.
- از سالم بودن تجهیزات آزمایشگاه بیوشیمی اطمینان حاصل کنید: ممکن است آسیب‌دیدگی لوازم آزمایشگاهی هنگام استفاده از آن‌ها باعث بروز خسارت‌های جانی و مالی جبران‌ناپذیر شود.
- با خواص و خطرات مواد شیمیایی آشنا شوید: آشنایی با خواص و خطرات مواد شیمیایی بهترین راهکار برای پیشگیری از حوادث غیرمترقبه است.
- روش‌های انجام آزمایش را بیاموزید: یادگیری روش‌های اصولی انجام آزمایش، خطرات احتمالی حین آزمایش و راه‌های مقابله با آن‌ها احتمال آسیب‌دیدگی شما را به حداقل می‌رساند.
- از تماس با نمونه‌ها و مواد شیمیایی خودداری کنید: قرار دادن صورت بالای محفظه دستگاه، ظرف یا لوله آزمایش ممکن است باعث بروز آسیب شود. همچنین تماس پوست دست با مواد شیمیایی احتمال سوختگی، التهاب و خارش را افزایش می‌دهد.
- هنگام فعالیت از آزمایشگاه خارج نشوید: اگر ناچار بودید آزمایشگاه را هنگام انجام تحقیقات ترک کنید، حتما اطلاعاتی از قبیل نام آزمایش و آزمایشگر، تجهیزات آزمایشگاه بیوشیمی، تلفن تماس، مواد در حال واکنش و نکات احتیاطی لازم را در محل قرار دهید.
- زباله‌ها و پسماندهای برنده را در سیفتی باکس دفع کنید: پسماندهای تیز و برنده در آزمایشگاه‌ها بسیار خطرناک هستند. آسیب‌دیدگی پوست توسط آن‌ها سلامت کارکنان را با خطر جدی مواجه می‌کند و احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مثل ایدز و هپاتیت را افزایش می‌دهد.
سخن نهایی
تجهیزات آزمایشگاه بیوشیمی به مجموعه‌ای از دستگاههای اندازه‌گیری، دستگاههای جداسازی، دستگاههای سرمایشی و گرمایشی و سایر لوازم جانبی گفته می‌شود که وجود هر کدام از آن‌ها در آزمایشگاه‌ها لازم و ضروری است.
در این مقاله به معرفی تجهیزات موردنیاز در آزمایشگاه‌های بیوشیمی پرداختیم و بعضی از کاربردهای آن‌ها را موردبررسی قرار دادیم. همچنین نکات ایمنی کار با تجهیزات و معیارهایی را برای خرید محصولی مناسب در اختیار شما قرار دادیم. پیشنهاد می‌کنیم که بعد از در نظر گرفتن نکاتی مانند نیازهای آزمایشگاه، حجم کار و هزینه محصول تجهیزات موردنظر خود را برای اطمینان از کیفیت بالا و قیمت مناسب از شرکت بهان طب تهیه کنید.
